Характарыстыка фондаў
Колькасць фондаў: 1328 фондаў, 8 калекцый мiкрафотакопiй (38 фондаў), 419149 адзінак захоўвання
Храналагічны перыяд: ХVI - пач.XX стст., метрычныя кнігі - да пачатку 50-х гг. XX ст.
Тэрытарыяльныя адзінкі: Беластоцкi, Бельскi, Брэсцкi, Ваўкавыскі, Гродзенскі, Кобрынскі, Пружанскi, Слонімскі, Сакольскі паветы Гарадзенскай губерні, часткова Вілейскі, Дзісненскі, Лідскі, Ашмянскі паветы Віленскай губерні Расійскай імперыі
У розныя перыяды існавання архіва яго склад папаўняўся новымі дакументальнымі матэрыяламі. У цяперашні час у архіве сканцэнтраваныя дакументальныя матэрыялы губернскіх, павятовых і валасных органаў улады і кіравання, гаспадарча-эканамічных, фінансавых, жандармерыя, судовых, культурна-асветных i iншых устаноў Гродзенскай губерні, а таксама частка дакументаў Вілейскага, Дисненского, Лідскага, Ашмянскага паветаў Віленскай губерні Расійскай імперыі.
Фонды ўстаноў адміністрацыйна-паліцэйскага кіравання, жандармерыі, гарадскога і саслоўнага самакіравання адлюстроўваюць эканамічнае і грамадска-палітычнае жыццё краю. Гэта дакументы, што асвятляюць падзеі Айчыннай вайны 1812 г., у ліку якіх звесткі па гісторыі вайны, сабраныя для напісання ваенным гісторыкам Міхайлаўскім-Данілеўскага А.І. «Апісанні Айчыннай вайны 1812 г. », пералік месцаў бітваў на тэрыторыі Гродзенскай губерні ў Айчынную вайну 1812 г., справы і дакументы пра паўстанне дзекабрыстаў, у прыватнасці, аб вышуку і арышце дзекабрыста Вільгельма Кюхельбекера, аб дзекабрыстах Кастусю Игельстроме і Міхаілу Рукевічу, заключэнні сясцёр апошняга ў манастыр за аказанне дапамогі ў яго дзейнасці. У гэтых фондах захоўваюцца дакументы аб грамадскім уздыме і рэвалюцыйнай сітуацыі ў Гродзенскай губерні ў канцы 50-х - пачатку 60-х гг., па гісторыі рэвалюцыйнага народніцтва 70-х гг. XIX ст., дзейнасці РСДРП на Гарадзеншчыне, дзейнасці Гродзенскай ваенна-рэвалюцыйнай і мясцовых сацыял-дэмакратычных арганізацый, распаўсюджваннi імі зваротаў; аб правядзенні мітынгаў, дэманстрацый працоўных, выступе рабочых, сялян, салдат, вучнёўскай моладзі ў перыяд рэвалюцыі 1905-1907 гг., аб прававым і сацыяльным становішчы, колькасці і складзе насельніцтва, адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле Гродзенскай губерні.
Комплексы дакументаў, якiя адклаліся ў фондах Канцылярыi гродзенскага губернатара, Гродзенскай губернскай ліквідацыйнай камісіi пра справы, якія тычацца канфіскаваных маёнткаў мяцежнікаў, павятовых ваенна-следчых камісій па палітычных справах, павятовых судах, ваенных начальнікаў, адлюстроўваюць падзеі нацыянальна-вызваленчага руху 1863-1864 гг., утрымліваюць звесткі аб фарміраванні, баявых дзеяннях, правадырах паўстанцкіх атрадаў, арыштах, допытах удзельнікаў паўстанняў, канфіскацыі іх маёмасці, спасылцы ў Сібір. Сярод іх справы аб рэвалюцыйнай дзейнасці і вышуку Канстанціна Каліноўскага, распаўсюджваннi ў Гродзенскай губерні газеты «Мужыцкая праўда» (ў архіве на захоўванні маюцца рукапісныя і друкаваныя асобнікі газеты №№ 1 – 5, 7).
У фондзе Гродзенская канцылярыя грамадзянскіх спраў цэсарэвіча Галоўнакамандуючага Літоўскім асобным корпусам захоўваецца справа, якая змяшчае паказанні паэта-дэмакрата Паўлюка Багрыма следчай камісіі ад 27 июня 1817 г. па справе аб непадпарадкаванні сялян мястэчка Крошын Навагрудскага павета Гродзенскай губерні свайму памешчыку.
У фондах Канцылярыя гродзенскага губернатара, Будаўнічае аддзяленне Гродзенскага губернскага праўлення, Гродзенская губернская па сялянскіх справах прысутнасць, Гродзенская губернская прысутнасць, сусветных пасрэднікаў, земскіх начальнікаў, губернскай і павятовых землеўпарадкавальных камісій, Гродзенскі губернскі статыстычны камітэт адклаліся дакументы, якія адлюстроўваюць развіццё саматужнай прамысловасці, мануфактуры, фабрычна-завадской прамысловасці ў Гродзенскай губерні, падрыхтоўку і правядзенне сялянскай рэформы 1861 г., Сталыпінскай аграрнай рэформы, асаблівасці землеўладання і землекарыстання на Гарадзеншчыне. Дакументы гэтых фондаў утрымліваюць звесткі пра адкрыццё, функцыянаванне прадпрыемстваў, колькасці рабочых на іх, будаўніцтве і рамонце дарог, мастоў, прадпрыемстваў, адміністрацыйных і жылых будынкаў, даведачных цэнах на будаўнічыя матэрыялы і рабочую сілу і інш. звесткі.
Сярод дакументаў фонду Канцылярыя гродзенскага губернатара маюцца справы за 1902 г. аб назначэнні на пасаду гродзенскага губернатара Сталыпіна П.А. за 1834 г. аб вышуку Адама Міцкевіча для ўстанаўлення датычнасці да ўдзелу ў паўстанні 1830-1831 гг., справы са звесткамі пра філосафаў і мысляроў Пятра Чаадаева, кампазітара Станіслава Манюшкi, справы і дакументы па гісторыі гродзенскага тэатра і развіццю тэатральнага мастацтва ў Гродзенскай губерні і многія іншыя дакументы.
У фондах архіва захоўваюцца асобнікі газеты «Гродзенскія губернскія ведамасці» за 1838, 1840, 1842-1845, 1850-1859, 1864-1915 гг.
У архіве на захоўванні маюцца вялікія комплексы дакументаў па гісторыі гарадоў, іх сацыяльна-эканамічным развіцці, архітэктуры і будаўніцтве ў Гродзенскай губерні. Гэта дакументы пра помнікі даўніны ў гарадах губерні: апісанне Старога і Новага замкаў у г. Гродно (1838 г.), старажытных замкаў у гарадах Ліда (1827, 1837 гг.), Навагрудак (1814, 1827 гг.); апісанне гербаў гарадоў Гродна, Ваўкавыск, Пружаны, Слонім (1891 г.); спісы грамат (прывілеяў) вялікіх літоўскіх князёў і польскіх каралёў за 1827, 1832, 1837, 1838 гг., выдадзеных гарадам Брэст, Гродно, Ліда, Слонім і iнш. аб дараванні Магдэбургскага права, права бяспошліннага гандлю, адкрыцця кірмашоў, надзялення зямельнымі і ляснымі ўгоддзямі, установы магістратаў і гарадскіх пячатак. У ліку дакументаў дадзенай тэматыкі - планы Гарадніцы за 1836 г., г. Гродна 1875, 1903, 1912, 1914 гг. і г. Брэст 1832 г., праекты рэканструкцыі (1862, 1894 гг.) і гістарычныя апісанні (1886 г.) Каложскай (Барысаглебскай) царквы ў г. Гродно (1886 г.), Жыровіцкага манастыра Слонімскага павета (1841 г.), план палаца ген.- фельдмаршала Варшаўскага, князя Паскевича ў г. Гомель за 1852 г., чарцеж за 1866 г. і апісанне 1870 г. «Белай Камянецкай вежы» ў мястэчку Камянец-Літоўск Брэсцкага павета, якая дала назву Белавежскай пушчы, карта Белавежскай пушчы за 1902 г. і многія іншыя дакументы.
Значная частка дакументаў адлюстроўвае добраўпарадкаванне гарадоў, іх азеляненне, брукаванне маставых, будаўніцтва мастоў, будаўніцтва і рамонт гарадскіх будынкаў, усталяванне электрычнага асвятлення, прылады вадаправода, памеры і павіннасці гараджан, прыход і выдатак гарадскіх сродкаў, гандлёвыя абароты гарадоў, адкрыццё і колькасць кірмашоў, статыстычныя звесткі аб колькасці насельніцтва па саслоўях, рэлігіям, нацыянальным складзе, руху насельніцтва.
Дакументы фондаў Гродзенскае ўпраўленне земляробства і дзяржаўных маёмасцяў, Гродзенскі губернскі лесаахоўны камітэт, Урадавы аграном Гродзенскай губерні характарызуюць стан земляробства, жывёлагадоўлі, паляводства, садаводства, пчалярства, лясной гаспадаркі, правядзенне меліярацыйных і гідратэхнічных работ.
У фондах фінансавых і падатковых органаў захоўваюцца матэрыялы аб эканамічнай палітыцы царскага ўрада, правядзенні фінансавых рэформаў, стане ўнутранага і знешняга гандлю, спагнанні падаткаў і збораў, парадку страхавання казённай і прыватнай маёмасці.
Справы фондаў губернскіх і павятовых рэкруцкіх і па вайсковай павіннасці прысутнасцяў адлюстроўваюць правядзенне мабілізацыі, прызыву навабранцаў, рыштунак войскаў абмундзіраваннем, харчаваннем, фуражом.
Дакументы фондаў адукацыі асвятляюць адкрыццё, закрыццё, стан навучальных устаноў, пастаноўку навучальнага працэсу, сацыяльны склад навучэнцаў. Сярод дакументаў гэтых фондаў - фармулярны спіс і справа аб службе гісторыка і краязнаўцы Гродзеншчыны Арлоўскага Е.Ф. за 1910-1914 гг.
Фонды Доктарскае аддзяленне Гродзенскага губернскага праўлення, Гродзенскі загад грамадскага догляду ўтрымліваюць інфармацыю аб медыка-санітарным стане гарадоў губерні, аказанні лячэбна-прафілактычнай дапамогі насельніцтву, наяўнасці масавых і эпідэміялагічных захворванняў, працы бальніц, аптэк і медыцынскага персаналу, дзейнасці медыцынскіх таварыстваў. Так, у медычным аддзяленні Гродзенскага губернскага праўлення захоўваюцца дакументы за 1895-1896 гг. пра стваральніка міжнароднай мовы эсперанта Заменгофа Л.
Каштоўную інфармацыю маёмаснага і генеалагічнага характару ўтрымліваюць справы фондаў Гродзенскi губернскi дваранскi дэпутацкі сход, павятовыя правадыры дваранства, устаноў рэлігійных канфесій. У фондах апошніх захоўваюцца інвентарныя апісанні касцёлаў, летапісы цэркваў, метрычныя запісы аб нараджэнні ў 1836 г. Валерыя Урублеўскага, аднаго з кіраўнікоў паўстання 1863 – 1864 гг. у Польшчы, Беларусі і Літве, мастака Фердынанда Рушчыца ў 1870 г., паэтаў Алаізы Пашкевіч (Ц ёткі) в 1876 г., Iвана Луцэвiча (Янкі Купалы) в 1882 г.; аб шлюбе гісторыка і археолага, аўтара «Гісторыі літоўскага народа» і праекта Бабруйскай крэпасці Тэадора Нарбута і Крысціны Садоўскай ў 1843 г., Пятра Ажэшкі і польскай пісьменніцы Элізы Паўлоўскай у 1858 г., кіраўніка паўстання 1863 – 1864 гг. Рамуальда Траўгута і Антаніны Касцюшкі ў 1861 г., пра смерць Тэадора Нарбута ў 1864 г., мастака Напалеона Орды ў 1883 г., Элізы Ажэшкі ў 1910 г.
У родавых і фамільных фондах памешчыкаў Гродзенскай губерні Быхаўцаў, Смоўж, Булгарына захоўваюцца інвентарныя апісанні маёнткаў, дароўныя запісы на маёмасць, дакументы аб падзеле, перадачы, закладзе, арэндзе, продажы маёмасці і маёнткаў, асабістая і дзелавая перапіска. Вялікую цікавасць уяўляюць дакументы пра польска-турэцкую вайну 1672-1676 гг. і Паўночную вайну 1700-1721 гг. Сярод гэтых дакументаў копія Прывілеі вялікага князя ВКЛ, караля Польшчы Жыгімонта I за 1511 год, складзеная ў 1528 г., пра пацверджанне права Ваўкавыскага касцёла на дзесяціну даходаў; каралеўскі рэскрыпт аб правядзенні сходу дэпутатаў у г. Навагрудак за 1673 г.; iнвентарнае апісанне Лыскаўскага манастыра базыльян Ваўкавыскага павета за 1716, 1758 гг.; ліст паэта, перакладчыка, краязнаўцы Уладзіслава Сыракомлі ад 1 студзеня 1856 г. Асаблівы гонар архіва складаюць завяшчанне дзяржаўнага і ваеннага дзеяча, кіраўніка паўстання 1794 г. у Польшчы, Беларусі і Літве Тадэвуша Касцюшкі ад 4 апреля 1817 г. аб вызваленні сялян в. Сяхновічы Кобрынскага павета ад прыгону; ліст з Парыжа ўдзельніка вызваленчага руху 1830-1831 гг. у Польшчы, Беларусі і Літве, геолага, мінеролага, даследчыка Чылі Ігната Дамейкі да памешчыка Лідскага павета, напісаны 1 студзеня 1834 г.; старонкі з дзённіка піяніста, кампазітара, мастака Напалеона Орды аб знаходжанні ў Парыжы з верасня 1833 г.